היום הראשון באוניברסיטה.

חזרתי שוב ושוב על שמי בעברית כדי לא לשכוח אותו,

והתאמנתי לבטא את שם העיר שלי אם ישאלו מאיפה אני

בשם שנאמר כאן, בקול שאינו שלו.

שיננתי בעל פה את כל התשובות האפשריות, בעברית עילגת,

לאותה שאלה עצמה: למה באת לכאן?

הרגשתי שהבורות שלי נראית לעין,

ושגם היובש בגרוני מהעומס שבמחשבה ניכר לעין.

למעשה, לא באתי ללמוד אמנות,

ולא ידעתי עליה כמעט דבר.

ראיתי ממנה רק הדפסים של ואן גוך על בגדים בחנויות.

רציתי ללמוד ערבית,

אבל נכשלתי בבחינת הקבלה.

וכשסוף סוף עברתי, החלטתי לשלב אותה עם האמנות

חשבתי שהאמנות בלי מבחנים,

ושתאפשר לי סוף־סוף להתמסר ללימודי השפה,

ושהשפה תמצא בתמונה את דרכה הקלה יותר.

לא ידעתי שאני מתחילה מריק כפול:

ריק המשמעות וריק הקול.

לחיות וללמוד בישראל

זה לראות איך מדכאים נוצרים מחדש בצורות רכות, אקדמיות, אסתטיות ו״מתורבתות״.

פותחים במות לשיח, אבל גבולות השיח מסומנים מראש.

אומרים לנו שהאמנות היא מרחב חופשי יחסית,

אך החופש הזה מותנה בשתיקה על השורש,

על מקור האלימות, על משמעות המחיקה עצמה.

על צמצום הפלסטיני/ת למקום של ״היוצא מן הכלל המקובל״

האמנית ה״מתקדמת״, ה״ביקורתית״, אך בתוך המילון שעיצב הכובש.

בזמן שבו ההשמדה בעזה נמשכת,

אך בקצב שלא מפר את ״האווירה הכללית״,

האמנות אינה יכולה להסתתר מאחורי ניטרליותה,

והאמנית והאמן אינו יכול להסתתר מאחורי המרחק האסתטי כדי להינצל מהאחריות המוסרית.

השאלה איננה רק מה אנו יוצרים - אלא למה, ולמי, ובאיזה מחיר.

שאלת התועלת מלווה כל פעולה אמנותית עכשיו,

לא כתוספת אסתטית, אלא כמעשה של הישרדות,

של ייצור ידע ושל ייצוג עצמי בתוך מרחב הנשלט על ידי פיקוח ושליטה.

אני רואה שהתועלת טמונה בתודעה, בסירוב,

בהזדהות עם הצד המדוכא גם במרחב הצר ביותר.

התועלת היא בהתנגדות ליופי המזויף,

בהתעקשות לקרוא לדברים בשמם,

ובחשיפת המבנה שהופך את האמנות עצמה לכלי דיכוי כשהיא מופשטת מאחריות מוסרית.

להיות אמנית פלסטינית הלומדת בתוך מוסד ישראלי

זה להיות נתונה לחקירה יומיומית:

איך לדבר בשפה שאינה מרוקנת אותי מעצמי?

איך להשיב לעצמי את הזכות למשמעות

מבלי להפוך ל"מקרה לימוד" או ל"תערוכה"?

השאלות האלה אינן נגמרות,

אך הן עצמן מעשה התנגדות

נגד אילוף, נגד שכחה,

ונגד ההפיכה לעדה עיוורת.

ההוצאה מן הראש איננה כפירה במה שלמדתי,

אלא שחרור מהתלות בו.

שחרור מהפחד, מהצנזורה הפנימית,

ומהשפה שמפרידה בין אמנות לצדק.

זהו ניסיון לפרק ידע שנוצר מלמעלה

ולבנותו מחדש מן הגוף, מן הרחוב, מן החוויה.

זהו ניסיון לחשוב מחדש על המקום,

המקום הזה שמצטמצם כל הזמן

בגאוגרפיה, בזיכרון, ובחלום.

היום, כשאני מדברת בערבית,

אני חשה שאני שבה אל עצמי לרגע,

אך יודעת שהטקסט יתורגם על הנייר,

ושמילותיי יעברו לשפה אחרת,

שפה שיודעת לנקות את עקבות היד,

ולהפוך את המבוכה למשפט מסודר.

זו התרגום כאן:

לא גשר, אלא נפה.

כעת אני קוראת בערבית,

במוסד אקדמי שבו חופש נלמד כמושג,

אך מתורגל כפריבילגיה.

הנייר שבידיכם, בעברית,

נראה כאילו הוא שקול במשמעות,

אך הוא מרוקן אותה מקצוותיה, מהדהודה, מטונה

כאילו התרגום מסדר מחדש את הנשימה עצמה.

כל קיר לשוני הוא קיר פוליטי,

וכל מעבר בין שפות הוא מעבר ביחסים

בין מי שמחזיק במשמעות

למי שמותר לו להסביר את עצמו.

כשאני מתעקשת לומר אני מ- شفاعمرو,

השם עצמו נהפך למבחן היגוי בשפה אחרת.

شفاعمرو  איננה מקום כאן,

אלא זיכרון שחומק

וככל שהמרחב מצטמצם, כך הוא מתגנב יותר.

כשפרצה המלחמה,

אמרה לי אוצרת תערוכה שאינני מבינה את ״הכאב הישראלי״.

אמרו לי שעליי להבין את גודל הטרגדיה.

ראיתי איך הכאב מחולק מחדש,

כמו שמחלקים אור

רק לצד אחד.

וראיתי איך בעל הפריבילגיה מחזיק ביכולת להגדיר אלימות

כ״תקרית מצערת״, לא כמבנה מדינה.

להיות אמנית פלסטינית במוסד ישראלי

זה לחיות במעבר מתמיד

בין שפות, בין מערכות.

לומר דבר־מה בערבית

שנכתב כעבור רגע בעברית,

ומאבד בדרך משהו מסכנתו.

האמנות כאן אינה שואלת את הקיר, אלא מקשטת אותו.

היא הופכת את המתח למחקר יפה,

ואת ההישרדות לניסיון אינטלקטואלי.

אבל אני לומדת מהמקום הזה גם

איך לראות את האלימות כשהיא מסתתרת בתוך המושגים,

ואיך לקרוא לה שוב בשפה שאינה נמדדת על פיה.

האמנות איננה מפלט מן המציאות,

אלא דרך לשאול אותה מבפנים.

היא תרגיל בחשיפת המסכה,

ובהפיכת השתיקה לצורה של ידע.

היום, כשאני קוראת את הטקסט הזה בערבית,

אני יודעת שבין הקול לדף יש מרחק שאי אפשר לקצרו.

בין השפה הנאמרת לשפה המתורגמת

שוכן האלימות, אך שוכנת שם גם האפשרות.

לדבר כאן בערבית

זה לחוות את התרגום כמעשה של התנגדות,

כמעבר דרך הקיר

לא מעליו, לא מתחתיו, אלא מבין סדקיו.

-----------------------------------------------------------------

مسافة لا يمكن اختصارها

دلّة طربيه

اليوم الأول في الجامعة،

كنت أكرّر اسمي بالعبرية كي لا أنساه،

وأتدرّب على لفظ اسم بلدي في حال سُئلت من أين أنا

بالاسم الذي يُقال هنا، بالصوت الذي لا يخصّه.

حفظتُ عن ظهر قلب كلّ الإجابات الممكنة، بلغةٍ عبرية هشّة،

عن السؤال نفسه: لماذا جئتِ إلى هنا؟

كنتُ أشعر أن جهلي مرئي،

وجفاف حلقي من فرط التفكير مرئي أيضًا.

في الحقيقة، لم آتِ لأتعلّم الفن،

ولم أكن أعرف عنه شيئًا.

ولم أرَ منه سوى أعمال فان غوخ المطبوعة على الملابس في المتاجر.

كنتُ أريد دراسة اللغة العربية،

لكنني فشلتُ في امتحان القبول،

وحين نجحتُ أخيرًا قرّرت أن أدمجها مع الفنون

ظننت أن الفن بلا امتحانات، وسيتيح لي التفرّغ لدراسة اللغة،

وأن اللغة ستجد في الصورة طريقها الأسهل.

لم أكن أعرف أنني أبدأ من فراغٍ مزدوج:

فراغ المعنى وفراغ الصوت.

أن تعيش وتتعلم في إسرائيل

يعني أن ترى كيف يُعاد إنتاج القمع بأشكالٍ ناعمة، أكاديمية، جمالية، و״متحضّرة״.

تُفتح المنابر للنقاش، لكن حدود النقاش مرسومة مسبقًا.

يُقال لنا إن الفن مساحة حرّة نسبيًّا،

لكن هذه الحرية مشروطة بالصمت عن الجذر،

عن أصل العنف، عن معنى الإلغاء نفسه،

وعن اختزال الفلسطيني والفلسطينية في موقع ״الاستثناء المقبول״،

الفنانة ״المتقدّمة״، ״الناقدة״، ولكن ضمن المعجم الذي صاغه المستعمِر.

في الوقت الذي ما زالت فيه الإبادة في غزّة مستمرة،

لكن بوتيرةٍ لا تُزعج الجوّ العام،

لا يمكن للفن أن يختبئ خلف حياده،

ولا يمكن للفنان أن يتذرّع بالمسافة الجمالية كي ينجو من المساءلة الأخلاقية.

السؤال ليس فقط: ماذا ننتج؟ بل لماذا؟ ولمن؟ وبأي ثمن؟

سؤال الجدوى يرافق كلّ فعلٍ فنيّ الآن،

ليس بوصفه ترفًا جماليًّا، بل فعلًا مرتبطًا بالبقاء،

بإنتاج المعرفة، وبكيفية تمثيل الذات في فضاءٍ خاضع للرقابة والسيطرة.

أرى أن الجدوى في الوعي، في الرفض،

في الانحياز للحقّ حتى داخل أضيق مساحة ممكنة.

الجدوى هي في مقاومة التجميل،

في الإصرار على تسمية الأشياء بأسمائها،

وفي كشف البنية التي تحوّل الفن نفسه إلى أداة قمعٍ حين يُجرَّد من مسؤوليته الأخلاقية.

أن أكون فنانة فلسطينية أتعلم داخل مؤسسة إسرائيلية

مقرونة بمساءلةٍ يومية:

كيف أتكلم بلغةٍ لا تُفرغني من نفسي؟

كيف أستعيد حقي في المعنى دون أن أتحوّل إلى ״حالة״ تُدرَّس أو تُعرَض؟

هذه الأسئلة لا تنتهي، لكنها مقاومة ضدّ الترويض، ضدّ النسيان،

وضدّ التحوّل إلى شاهدٍ أعمى.

الطرد من الرأس ليس نكرانًا لما تعلّمته،

بل تحريرٌ من تبعيّته.

تحريرٌ من الخوف، من الرقابة الداخلية،

ومن اللغة التي تفصل بين الفن والعدالة.

هو محاولةٌ لتفكيك المعرفة التي أُنتجت من الأعلى،

وإعادة بنائها من الجسد، من الشارع، من التجربة المعيشة.

هو إعادة التفكير في المكان،

هذا المكان الذي يتقلّص باستمرار:

في الجغرافيا، في الذاكرة، في الحلم.

اليوم، حين أتحدث بالعربية،

أشعر أنني أستعيد نفسي لحظةً،

لكنني أعرف أن النصّ سيُترجم على الورق،

وأن كلماتي ستُنقل إلى لغةٍ أخرى،

لغةٍ تعرف كيف تنظّف أثر اليد،

وكيف تحوّل الارتباك إلى جملةٍ مرتّبة.

هذه هي الترجمة هنا:

ليست جسرًا، بل غربالًا.

أنا الآن أقرأ بالعربية،

في قسمٍ أكاديمي تُدرَّس فيه الحرية كمفهوم،

لكنها تُمارَس كامتياز.

الورقة التي بين أيديكم بالعبرية

تبدو كأنها تُعادِل المعنى،

لكنها تجرّده من حوافه، من صداه، من نبرته،

كأن الترجمة تُعيد ترتيب التنفّس نفسه.

كلّ جدارٍ لغوي هو جدارٌ سياسي،

وكل عبورٍ للغة هو عبورٌ للعلاقة

بين من يملك المعنى ومن يُسمَح له أن يشرح نفسه.

حين أصرّ على القول אני מ-شفاعمر ،

يتحوّل الاسم إلى اختبار نطقٍ في لغةٍ أخرى.

شفاعمرو ليست مكانًا هنا،

بل ذاكرةٌ تتسرّب،

كلّما ضاق الحيّز، ازداد تسلّلها.

حين اندلعت الحرب،

قالت لي قيّمة معرض إنني لا أفهم "الألم الإسرائيلي".

قيل لي عليّ أن أعي حجم المأساة.

رأيتُ كيف يُعاد توزيع الوجع

كما يُعاد توزيع الضوء

على جهةٍ واحدة فقط.

ورأيتُ كيف يمتلك صاحب الامتياز القدرة على تعريف العنف

بأنه "حادثٌ مؤسف"، لا بنية دولة.

أن أكون فنانة فلسطينية في مؤسسة إسرائيلية

يعني أن أعيش في عبورٍ دائم

بين لغتين، بين نظامين.

أن أقول شيئًا بالعربية

يُكتب بعد لحظةٍ بالعبرية،

ويفقد في الطريق شيئًا من خطره.

الفن هنا لا يُسائل الجدار، بل يزيّنه.

يحوّل التوتّر إلى بحثٍ جميل،

والنجاة إلى تجربةٍ فكرية.

لكنني أتعلم من هذا المكان أيضًا

كيف أرى العنف حين يتخفّى داخل المفاهيم،

وكيف أسمّيه من جديد بلغةٍ لا تُحسَب عليه.

الفن ليس مهربًا من الواقع،

بل طريقةٌ لمساءلته من الداخل.

هو تمرينٌ على كشف القناع،

وعلى تحويل الصمت إلى شكلٍ من المعرفة.

اليوم، حين أقرأ هذا النص بالعربية،

أعرف أن بين الصوت والورقة مسافةً لا يمكن اختصارها.

بين اللغة التي تُقال واللغة التي تُترجَم

يقيم العنف، لكن يقيم أيضًا الاحتمال.

أن أتحدث بالعربية هنا

هو أن أختبر الترجمة كفعل مقاومة،

كعبورٍ من الجدار

لا فوقه، ولا تحته، بل من شقوقه.